تفسیر سوره حمد

قران، هدایت، رحمت و شفاست و انواع انحراف های اعتقادی و روانی و اخلاقی بشر را درمان می نماید. اما انسان زمانی توسط قرآن شفا می یابد که در آن تدبر کند و تفسیر آیات آن را بداند. در چنین وضعیتی، مطلوب است که مسلمانان علم تفسیر قرآن را فراگیرند.  سوره حمد، یکی از سوره هایی است که دانستن معنا و لفظ آن، در کنار مطلوب بودن، واجب نیز هست. ما در هریک از نمازهای پنجگانه خود می بایست دو بار سوره حمد بخوانیم و در هنگام زیارت قبور، این سوره را به اموات مان هدیه می دهیم. اکثر ما احتمالاً این حدیث پیامبر خدا صلى الله عليه و آله را شنیده ایم که «مَثَل نماز، مَثَل ستون خيمه است؛ اگر ستون محكم باشد، طنابها و ميخها و چادر كارآيى دارند، امّا اگر ستون بشكند، نه طنابى به كار مى آيد و نه ميخى و نه چادرى». بله، نماز ستون و خیمه ی دین است و این اهمیت بسیار فوق العاده آن را می رساند. همین امر کفایت می کند که همچون دانشمندی، جزء به جزء نماز، این ستون برپاکننده ی دین را بشکافیم. با این تحلیل متوجه می شویم که در اسلام هیچ نمازى بدون سوره حمد نیست؛ سوره ای که نام برترین سوره ها گرفته است و به بیانی، همه اهداف کلى قرآن درآن خلاصه شده است. برای ما انسان ها، تکرار چیزی و یادآوری آن چیز، به معنای اهمیت فوق العاده آن چیز است. تکرار سوره حمد در قرآن، نیز چنین سرنوشتی دارد. خداوند با تکرار سوره حمد در نماز، به دنبال نشان دادن اهمیت این سوره است. به راستی چه چیزی در این سوره هست، که نیازمند اینقدر تکرار آن هست؟ این سوره، راز ارزشمندی در خود دارد و نماز، بدون آن ناقص است. سوره حمد را نمی توان صرفاً یک سوره در کنار سایر سوره ها دانست بلکه سوره ای است که نام امّ الکتاب گرفته است. حال در چنین وضعیتی، می توانیم اهمیت موشکافی بیشتر این سوره از قرآن و این جزء مهم نماز را بهتر متوجه شویم. ما می توانیم به سادگی با تشریح بیشتر این سوره، به نماز خود اصالت و حضور قلب بیش تر ببخشیم. بنابراین، هر انسان مسلمانی از این جهت، خود را نیازمند تفسیر جامع این سوره می بیند. خوشبختانه تفاسیر متعدد و معتبری از تک تک آیات و کلمات قرآن وجود دارد. در این درس، استاد با تکیه بر این تفاسیر، تفسیر خلاصه و پرنکته‌ای از این سوره ارائه می‌نماید.

این درس تحت عنوان «تفسیر سوره حمد» در 3 جلسه توسط استاد فانی ارائه شده است. ایشان ابتدا از تفسیر "بسم الله الرحمن الرحیم" شروع نموده است که آغازگر هر سوره‌ای است. در این جلسه به موضوعاتی از قبیل جایگاه سوره حمد در قرآن، ضرورت و اهمیت سوره حمد، تفسیر کلمات بسم و الله و تفسیر امام صادق (ع) از تفاوت معنای رحمان و رحیم پرداخته شده است. استاد در جلسه بعدی به آیات یک تا پنج سوره حمد می پردازد و آن ها را با تکیه بر مباحثی همچون روایت پیامبر از صد رحمت خدا، معنای ستایش، معنای رب، معاد، دوری از شرک خفی و جلی و اخلاص تبیین می نماید. ایشان در نهایت، آیات نهایی این سوره را مورد واکاوی قرار می دهد و تفسیری قابل توجه از سه گروه گمراهان، مغضوبان و هدایت یافتگان ارائه می دهد. نیاز معنوی انسان به هدایت، معنای صراط مستقیم، مصادیق کسانی که شامل نعمت شده اند مثل پیامبران، صدیقین، شهدا و صالحان، قوم یهود و مسیح بعنوان مصادیق مغضوبان و گمراهان از جمله موضوعاتی است که در این جلسه مورد بررسی قرار می گیرد.